Beeldende kunst tentoonstelling Sonsbeek 20→24, Arnhem 2021.

Ondanks de artikelen in de pers die niet erg lovend waren en ondanks de kritische verhalen die mij werden verteld door verschillende bezoekers die de tentoonstelling reeds eerder bezochten, heb ik mij voorgenomen om mijzelf volledig open te stellen bij mijn bezoek in augustus 2021 aan de beeldententoonstelling Sonsbeek 20→24 in Arnhem, Nederland.

Allereest heb ik de website van Sonsbeek 20→24 bezocht. Wat is dit toch een uiterst vervelende website met een overdaad aan hoogdravende teksten, toeristische tips, infopunten, routes en nog heel veel meer. Bovendien voel ik mij door het ontbreken van enig beeldmateriaal  in de streng opgemaakte zwart-wit startpagina op geen enkele manier geraakt door of enthousiast gemaakt voor deze tentoonstelling.

Ik ben desondanks mijn bezoek begonnen in de Eusebiuskerk en heb er allereerst de bezoekersgids opgehaald. Er blijken liefst 5 routes te zijn met in totaal 13 locaties! En wat te denken over teksten zoals: “Sonsbeek is een reis, op z’n zachtst gezegd: naar en in het onbekende”. Of: “Sonsbeek is geen tentoonstelling, maar een manifestatie, ja zelfs een jamsessie”. Of bijvoorbeeld: “Sonsbeek is tot stand gekomen door rond te dwalen in verwondering”. Dan dringt zich toch de vraag bij mij op: “Wordt ik hier niet het bos ingestuurd?” In de bezoekersgids lees ik ook een soort van een artistiek- inhoudelijke verantwoording van deze editie van Sonsbeek waarin zowat de gehele wereldproblematiek, zowel in het heden als in het verleden, t.a.v. bijvoorbeeld armoede, ongelijkheid, arbeidsverhoudingen, migratie, uitbuiting etc. middels de getoonde kunstwerken aan de orde zou worden gesteld. Politiek-correct klinkt het allemaal wel goed, maar het lijkt mij erg overdreven dat de beeldende kunst dit vermag en in deze iets ten goede zou kunnen betekenen. Ik zou in dit verband eerder naar de talloze video’s willen verwijzen die iedere dag te zien zijn op YouTube en die buiten de gevestigde media om genadeloos onze wereld scannen en fileren op alles dat lelijk en onrechtvaardig is. Dat de organisatie van Sonsbeek 20-24 zelf haar editie 2021 als baanbrekend en richtingbepalend bestempeld, lijkt mij bezijden de waarheid. Zij bewijst naar mijn mening de beeldende kunst een slechte dienst door een “tentoonstelling” neer te zetten die door haar zware thematiek in beeldend opzicht bijzonder arm is en waar zowat ieder tentoongesteld werk onmiddellijk vraagt om een uitleg. Pijnlijk is dat wanneer die uitleg wordt gegeven, zoals via de app, de catalogus of de gids, deze uitleg nauwelijks te begrijpen is, ja zelfs lachwekkend is. Je zou mogen verwachten dat de teksten die door de participanten aangeleverd zijn niet zomaar klakkeloos vertaald worden, maar verwerkt worden in een communicatief goed verhaal om de beelden dichter bij zowel de bezoekers, de beschouwers als het meer algemene publiek te brengen.

Het kleurige tekenwerk van Mithu Sen in de Eusebius kerk kon mij, ondanks haar naargeestige thematiek, door haar indringende presentatie nog wel bekoren. De overige werken in de Eusebius kerk, zijnde 3 ruimte vullende installaties, lieten het wat hun zeggingskracht betreft, ondanks hun enorme afmetingen en materialiteit, volledig afweten.

Van de werken die ik bij Collectie De Groen zag noem ik slechts de twee interactieve werken die door het fysieke ongemak bij de werken van Laure Prouvost en het irritante licht- en geluidspel bij  Libita Sibungu slechts enige indruk op mij konden maken. Deze twee kunstwerken kunnen het qua impact bij lange na niet halen bij een enkel, dagelijks voorbeeld uit de YouTube videocollectie. Log maar eens in en ervaar anno 2021 de wijk Kensington in Philadelphia in Amerika, waar vloggers iedere dag het openlijke drugsgebruik in deze verpauperde wijk vastleggen. Nog schrijnender in dit verband is dat Google zelfs in 2021 nog schrijft: “De lage huren in Kensington hebben geleid tot een overvloed aan hippe bars en brouwerijen. De eerste ambachtelijke brouwerij in deze wijk, Philadelphia Brewing Company, is gevestigd in een gerestaureerde 19e-eeuwse brouwerij. Frankfort Avenue is een levendig gebied met kunstgalerieën en theaters. Het Kensington Kinetic Sculpture Derby and Arts Festival is een populair evenement met uitbundige praalwagens dat jaarlijks in het voorjaar plaatsvindt”. Deze tekst zet je dan wel even aan het denken over hoe het toch zo verkeerd kan gaan.

In Showroom in Arnhem zag ik kleurige, doch vlakke en verveelde schilderijen met als thema Shadow Women, waarin verschillende vrouwen met tegenzin allerlei huishoudelijke klusjes uitvoerden. Ik zag ook een videopresentatie van het boek van Willem de Rooij met gescande , authentieke, zwart/wit  fotonegatieven van Pierre Verger van een nette, burgerlijke straat in Paramaribo met prachtige Hollands aandoende huizen in koloniale stijl en met nette dames en heren op fietsen. Wat niet op deze foto’s te zien is , maar wat wel voelbaar is, waar komt deze rijkdom nu eigenlijk vandaan?        

Ik heb ook de Buitenplaats aan de Koningsweg in Arnhem bezocht. Ik kan mij nauwelijks meer herinneren wat ik, behalve het v. m. defensieterrein zelf dat in ontwikkeling is, nu eigenlijk gezien heb. In The Yarn zag ik een rolstoel beplakt met een of ander groen spul en verder een lege ruimte waarin een uiterst irritante installatie met geluidsboxen te horen was. In de verder lege ruimte van De Hangar zag ik een groot geprint bord geplaatst in de deuropening aan de achterzijde van deze schuur. Ik heb het zelf niet gezien of ervaren, maar bij nalezing in de gids blijkt dit werk met de titel Hoc Opus Hic, te gaan om een site-specifieke interventie met historische gemeentelijke bakstenen en, het is heus waar, om een heropende deuropening! Dit laatste werk mag een voorbeeld zijn voor de vele andere werken in de tentoonstelling die niet boeien door hun directe, fysieke verschijning, maar slechts enigszins te begrijpen zijn door een of andere gemankeerde uitleg in woorden. Boeiender was eigenlijk het pad naar De Hangar dat door een open, uitgestrekt graanveld liep en waar de groene sprinkhaan zich te goed deed aan de halmen.

Nog even naar het Zijpendaal park gereden en een tweetal werken beschouwd. De relatie tussen de installatie van Justine Gaga met de Grolsch bierkratten, voorstellende een soort van doolhof en de daarin aangebrachte led schermpjes met vage video’s ontging mij volledig. Ditzelfde gold voor een  drietal werken van Anna Mermaid, dat met schrikdraad ontoegankelijk en daarmee onleesbaar was.

Helaas ontbrak het mij aan tijd om alle werken te kunnen bezichtigen en heb ik tot slot alleen nog het Sonsbeekpark kunnen bezoeken. De staketsels nabij de Fontein met bedrukte oude lappen hingen er nogal verwaaid bij, waardoor de betekenis ervan mij ontging. Het werk van Jennifer Tee nabij de Waterval, o.a. een met bakstenen ingelegd pad, voorstellende een boom met vrolijk slingerende takken en wortels, zou ik wel sympathiek willen noemen, ook heel leuk voor kinderen om na de tentoonstelling op te spelen. De titel van het drijvende, kleurige bouwsel in de Grote Vijver, zo lees ik achteraf in de gids, is Deep Encounter. Deze titel lijkt mij erg overdreven. Het is een met hergebruikt hout, textiel en styrofoam gewoon een stevig ding, met een grote steen die in kabels hangt en waarin je een of meer rondjes kunt lopen of een voorzichtig uitstapje kunt maken naar een tweetal kleine platvormen. Kijk via YouTube maar eens naar de sloppenwijken die in Afrika en Azië op het water zijn gebouwd en waar kinderen spelen met alle risico’s.

Daarna ben ik op weg gegaan naar de Stadsvilla en heb ik ter afsluiting nog de ruimte met de z.g. Black Archives bezocht die ik volgens de programmering eigenlijk als eerste startpunt had moeten nemen. Ik ergerde me direct al aan het belerende toontje dat uit de tentoongestelde werken was op te maken. Inderdaad, Nederland heeft ooit, net zoals zovele andere Europese landen, haar invloed in de wereld willen vergroten en bevestigen, niet in de laatste plaats om er behoorlijk wat aan te verdienen. Maar laten we wel wezen ook binnen Nederland zelf waren er in vervlogen tijden grote verschillen tussen de verschillende bevolkingsgroepen.

Het thema van de tentoonstelling concentreert zich vooral rondom het aspect arbeid. Dit geldt niet alleen een item dat internationaal speelt. Laat ik daarom een aantal persoonlijke opmerkingen ter relativering van dit thema noemen. Mijn moeder moest ondanks haar sublieme resultaten in het lagere school onderwijs als dienstmeisje in de kost bij familieleden in het westen van het land. Ja, zo ging dat toen. Als de plek waar je woont je geen werk meer geeft ga je op zoek. Dat heet migratie. Mijn grootouders gingen ooit op zoek naar werk vanuit Nederland naar Duitsland, daar werd mijn vader geboren. Zijn naam is Bernhard Wilhelm Heinrich Schulte. Hoe Duits wil je het hebben. Net voordat mijn vader zou worden opgeroepen voor het Duitse Leger kon mijn grootvader tijdig, voor de oorlog uitbrak, weer terugverhuizen naar Overijssel in Nederland om aldaar als schipper het afgegraven veen af te voeren. In Nederland deed mijn vader zijn dienstplicht tijdens de bombardementen op Rotterdam. Als een na oudste van het gezin droeg hij zijn wedde af. Daarna begeleide hij na de oorlog diverse werkprojecten voor werkelozen. Hij heeft het mij zelf nooit verteld, het was een sterke man, maar van een neef hoorde ik dat hij “reerde” (dat is Sallands voor huilen) als hij daarover tegen anderen vertelde. Het kan verkeren.