Principes

Een verleiding weerstaan.

In een van de zalen van de Schouwburg in Arnhem voerde ik einde 1970 ter gelegenheid van een SLAK- feest (SLAK staat voor Stichting Leniging Ateliernood Kunstenaars) een performance uit. In voorbereiding op mijn performance had ik de zaal volgestort met wit zand waarmee ik een aantal realistische zandbeelden maakte en waarin ik meerdere gedemonteerde orgels plaatste waardoor de elektrische circuits van deze orgels sterk ontregeld werden. Tijdens mijn performance had ik mij met plakelementen fysiek verbonden met dit chaotische systeem en werkte ik verder aan de zandbeelden waarbij iedere aanraking van mijn handen met het zand hoorbaar werd in een verrassende doch absurde geluidsmix. Ik heb dit project, net als vele andere projecten, nooit gedocumenteerd omdat ik destijds van mening was dat ieder document van een tijdelijke beeldende actie toch maar een vervalsing was van het oorspronkelijke beeldende werk dat ik vooral in situ maakte. Ik vraag mij nu wel eens af waarom ik toen zo principieel hierin was. Op die momenten zou ik het documentatiemateriaal dat vast nog ergens bij derden bestaat willen terughalen. Toch ga ik dat niet doen. Iedereen kent dat gevoel. Je computer crasht, je vreest om een deel van je leven te verliezen omdat je zoveel bestanden kwijt bent die je niet hebt gesaved maar die je zo dierbaar waren. Dat gevoel duurt maar heel even tot het moment dat je merkt dat je leven gewoon doorgaat. 

Image

Het is niet wat het lijkt.

Industrielandschap X detail. Acryl/op papier. Nico Schulte.

Stedelijk landschap X detail. Acryl op papier. Nico Schulte.

Uitgaande van het gegeven dat metaforen bij de waarneming van de alledaagse werkelijkheid een belangrijke rol spelen - neem bijvoorbeeld de metafoor hemel en aarde - en je maakt vervolgens uit het rijke arsenaal van beeldmiddelen zoals punt, lijn, vlak, contrast, structuur of vlakverdeling een selectie, dan ontstaan er, onder de voorwaarde dat je die set van beeldmiddelen met enige soepelheid en variatie toepast bij het schilderen met witte en zwarte verf (en haar mengtinten) in langgerekte stroken op papier, na het inkaderen van delen van die geschilderde stroken, bij verrassing ongekende beelden van landschappen in het oog van de kijker. Die landschappen kunnen stedelijke landschappen, zee-, industrie-, heide- of winterlandschappen zijn. Blijkbaar kun je die beelden – die niet verwijzen naar een bestaand landschap en in feite niet meer zijn dan louter illusies – oproepen door vooraf met een "onzichtbare hand" een soort van regie toe te passen. Ook in onze “echte” wereld worden vele dynamische processen door onzichtbare, diepere, onderliggende patronen bepaald. We kennen die patronen ook wel als codes, fractalen, symmetrieën of algoritmen. De hier bovenstaande beschrijving is in zekere zin toepasbaar op allerlei andere terreinen waarbij het gaat om beeldvorming. Actueel is de politieke discussie over de vraag of Eerste Kamerleden in Nederland bij het beoordelen van wetten de (commerciële) belangen van hun broodheren niet teveel zouden dienen. Het verweer van deze Kamerleden is dat zij hun onafhankelijkheid zeer hoog hebben zitten door in de Kamer niet het woord te voeren over onderwerpen waar zij in hun professionele leven direct bij betrokken zijn. Dit is een staaltje pure beeldvorming, waar wij natuurlijk niet intrappen. Wie gelooft nu echt dat buiten het zicht van de Kamer de fracties niet overleggen met het veld? Daar is de "onzichtbare hand" optimaal aanwezig en vindt de afstemming, beïnvloeding en sturing geheel ongezien plaats.   

War

Eenvoud.

Een ladder, een opening en een staaf. De atoomzuil van Enrico Fermi is in al haar eenvoud haast romantisch. Het zou ook zomaar een onschuldige beeldende installatie kunnen zijn. Hoe verraderlijk is echter de werkelijkheid. Dit project ging vooraf aan de bombardementen op Japan met als doel de oorlog te beëindigen. Met vreselijke gevolgen. Het beeld van de enorme energie die bij kernreacties vrij komt staat in schril contrast met het haast kinderlijke beeld dat deze ontwerpschets ons geeft. We zien een eenvoudig bouwsel van gestapelde blokken waartegen een trapje staat om de drie gaten te bereiken waarvan in een gat een staaf gestoken is. Om het vierde gat te bereiken zal je eerst van het trapje af moeten stappen om het daarna te verplaatsen en er opnieuw op te klimmen. Staande op dit trapje moet je geheel handmatig en puur op je gevoel die staven in- en uitschuiven om bij de holten met uranium te geraken. Ik weet niet of het Enrico Fermi zelf was die deze haast onmogelijke klus uiteindelijk met succes klaarde. Feit is wel dat slechts een paar jaar later de kernbommen op Japan vielen. De kernrampen in Rusland en Japan, de dreiging van Iran en het immense afvalprobleem hebben de kernsplitsing als een vreedzame leverancier van energie er niet groter op gemaakt. Ook Noord Korea dreigt nu met een kernaanval. Je zou er bang van worden ware het niet dat de president van Zuid Korea, Mevrouw Park, zeer onderkoeld heeft gereageerd op de uiterst doorzichtige strategie van Noord Korea om hulp af te dwingen omdat het land in feite failliet is. Hoe zit het eigenlijk met de kernfusie? Zij beloofde ons ooit schone energie, net zoals energie uit zon, wind, waterstof, getijde, aardwarmte en biomassa. Deze vormen van energie kun je niet meer, zoals kernenergie, als een machtsmiddel inzetten. Hoewel Amerika en Europa nog wel een paar atoombommen achter de hand hebben, lijkt de grootste dreiging te bestaan in aanvallen op onze uiterst kwetsbare infrastructuur en softwaresystemen. Hier schuilt het grootste gevaar voor onze veiligheid. Kunnen wij die niet zelf als een machtsmiddel inzetten? 

Wild

Herten.

Herten op de Hoge Veluwe.

Hoewel ik al tientallen jaren de Hoge Veluwe bezoek kende ik het bestaan van het wild op dit natuurterrein slechts vanuit de media. Toen ik onlangs op weg was naar het Kröller-Müller Museum zag ik met behulp van de zoomfunctie van mijn recent aangeschafte Aiptek HD videocamera van nauwelijks 100 euro voor het eerst "echte" herten. Het heeft mij aan het denken gezet. Die natuur is er natuurlijk niet zomaar, daar zit mensenwerk achter met allerlei beleids- en beheersinstanties. In de wereld van de kunsten is het eigenlijk niet anders. Wat wij als publiek mogen zien wordt in grote mate bepaald door de ouderwetse hiërarchieën van overheden, instituten en kapitaalkrachtigen. Hoe autonoom en vrij is de kunst eigenlijk? Marcel Duchamp verklaarde ooit dat alles kunst kon zijn, Joseph Beuys verklaarde dat iedereen een kunstenaar was en Marshall McLuhan verklaarde dat iedereen kunst kon bezitten. Het fenomeen Internet heeft al deze idealen nog eens bevestigd. Maar wat is er van terecht gekomen? Het wordt tijd om de wilddrempels rond het Kröller-Müller Museum eens te verwijderen en het wild met de kunst te confronteren.