Perpetuum mobile

Eindeloze herhaling. 

Vuilverbrander AVR Duiven.

De vuilverbrander AVR en het voorbijrazende verkeer op de A12 heb ik gefilmd vanuit de parkeergarage van de IKEA te Duiven, aan de andere kant van de snelweg. Deze drie-eenheid (AVR, A12, IKEA) lijkt in haar haast oneindige energiestromen sterk op de herhaalde bewegingen van een Perpetuum Mobile met het verschil dat aan deze drie-eenheid, je zou het een conglomeraat kunnen noemen, continue een gigantische hoeveelheid aan energie moet worden toegevoegd. Het is evident dat in zelfverklaard duurzaam Nederland, dat hopeloos achter loopt in Europa, de torenhoge milieubelasting en de tomeloze verspilling van energie aan de orde van de dag is.

Ik heb een sterke voorkeur voor processen die tot niets leiden. Het bereiken van een doel is voor mij niet zaligmakend, wel ben ik geïnteresseerd in de weg er naar toe. Het is gewoon nieuwsgierigheid in de hoop om iets uit te vinden. Ondanks het feit dat volgens de eerste twee hoofdwetten van de Thermodynamica een Perpetuum Mobile niet mogelijk lijkt, heb ik er toch regelmatig modellen van gemaakt om ze vervolgens weer af te breken. Bij de herhaalde bewegingen van een Perpetuum Mobile wordt geen enkele energie toegevoegd. Het is juist de bedoeling dat het systeem zichzelf in stand houdt. Ik weet zeker dat ik, tegen beter weten in, binnenkort weer opnieuw ga proberen om een werkend model te maken.

Kunst ligt op straat

AVR

De vuilverbrander in Duiven is voor mij een belangrijke inspiratiebron. In mijn blog heb ik daar al eens eerder een artikel aan gewijd. Ik zal er nog vaak over schrijven. Ik maakte onlangs op een parkeerplaats aan de overzijde van de snelweg een foto van deze brander. Op de voorgrond is een bijzonder bouwsel te zien. Het kan zonder meer wedijveren met diverse abstracte kunstwerken die mij vanuit de geschiedenis van de beeldende kunst bekend zijn. Ik noem in dit verband Imi Knoebel en Piet Tuytel. Een goede beschouwer ziet dat hier geen enkele sprake is geweest van welke intentie dan ook om een kunstwerk te maken. Het (afval)materiaal is met een band samengepakt om tegenwicht te bieden aan een reclamedoek dat met rubberbandjes aan een ijzeren raam bevestigd is.

Electric World

Stroom maken.

Nico Schulte. 5 Aquaria met anode/kathode. Detail installatie Zero One Two (Tokyo 1995).

Recent kreeg ik van een goede vriendin een promotieonderzoek van dr. Marjolein Helder toegespeeld. Zij onderzocht hierin de ontwerpcriteria van de Plant- Microbiële Brandstofcel (P-MBC) die de verhoogde elektrochemische activiteit rondom de wortels van planten benut en tracht om te zetten in elektriciteit. Ik heb het onderzoek als beeldend kunstenaar met zeer veel belangstelling gelezen. Het herinnerde mij aan mijn eigen hybride installaties met galvanische energievelden en organische radio’s die ik een tiental jaren geleden uitvoerde, mede gestimuleerd door de belangstelling daarvoor van Paul Panhuysen, zie: http://www.paulpanhuysen.com/ . Kunstenaars en wetenschappers hebben immers gemeen dat zij nieuwsgierig zijn en iets willen uitvinden waarbij de kunstenaar verbeeldt en de wetenschapper bewijst. Toen ik het nieuwe boek “De ontdekking van de Aarde” van de geoloog Peter Westbroek las, waarin hij de contouren van een "Tweede Verlichting" schetst, kreeg ik een haast onbedwingbare zin om opnieuw galvanische cellen te gaan maken.

Zie: http://nl.wikipedia.org/wiki/Galvanisch_element. Allereerst ga ik het afval in mijn tuin verzamelen. Daarna koop ik een voltmeter.

Quickfruitchange

Marshallradio.

Zo’n 15 jaar geleden maakte ik analoge opnamen met een simpele Dubbel 8 filmcamera van een experiment. Ik had de ingang van mijn Marshall- versterker verbonden met een paar weerstanden en condensators, wat draad, groente en fruit. Mijn versterker begon op dat moment plotseling als een radio-ontvanger te werken. Toen ik dit organische materiaal verving, stemde mijn versterker af op een geheel andere zender. Op de een of andere manier lukte het mij om daarvan een RealAudio/RealVideo fragment te maken. De opnamekwaliteit is verre van perfect, maar laat wel de essentie zien en horen van een experiment in het atelier. Het schijnt dat sommige mensen geluiden horen die afkomstig zijn van radiozenders die hun holle kies als een ontvanger zien.

Queen

Queen of England.

In de museumwinkel van het Museum Folkwang in Essen kocht ik onlangs een voorwerp, voorstellende de Queen of England, die met haar handje zwaait. Het is een gestileerd beeldje dat in verschillende kleuren verkrijgbaar is. In haar handtasje zit een lichtcelletje om het handje te laten bewegen. Deze gadget is voor Kikkerland® http://www.kikkerland.com/ ontworpen door Chris Collicott. Ik vind het een goed gelukt ontwerp waarbij de persoonlijkheid van de Britse koningin treffend is weergeven. Wel gaat zij binnenkort concurrentie krijgen. Niet van onze huidige koningin Beatrix, waarvan ik alleen een postzegel, een munt en een schilderij ken, maar van prinses Maxima, die formeel natuurlijk prinses blijft, maar binnen enkele jaren de onbetwiste Queen of Holland zal zijn. Zij gaat het glansrijk winnen van alle andere Queens all over the world. Ik ben daarom zeer benieuwd naar de gadgets die van haar gemaakt gaan worden. Dat kan onmogelijk een statische pop zijn met een handtasje en een wapperend handje. 

Zambezi (2)

De illusie van Biodiversiteit.



“Een ecoduct, ecopassage, wildwissel, natuurbrug, dierenviaduct of wildviaduct is een viaduct waarbij (meestal) de bovenste laag gereserveerd is om dieren een weg te laten kruisen. In Nederland zijn ecoducten onderdeel van de ecologische hoofdstructuur, bedoeld om de biodiversiteit te bevorderen. Het ecoduct wordt zo natuurlijk mogelijk ingericht om zo een ongestoorde wildpassage mogelijk te maken” (bron: Wikipedia).

Er zijn de laatste jaren vele miljoenen geïnvesteerd in wildviaducten om de verschillende natuurgebieden in Nederland met elkaar te verbinden en om daarmee een groter leefgebied te creëren ten behoeve van een gezonde(re) populatie aan wild. Bouwwereld Nederland heeft daartoe vele grote projecten gerealiseerd zoals onder andere te bewonderen is op de weg van Arnhem naar Hoenderloo en de weg van Arnhem naar Otterloo. Het zijn landschappelijk gezien visuele gedrochten. Zie http://www.natuurmonumenten.nl/ecoducten-aanbouw-op-de-veluwe . In de media verscheen onlangs het bericht dat slechts 10 herten enkele van deze viaducten en overgangen mogen oversteken. De overige herten worden afgeschoten omdat zij te veel schade zouden aanbrengen aan de landbouwgronden, zo klaagden de boeren die zich geconfronteerd zien met de effecten van dit overheidsbeleid. Daarover zijn eerder al afspraken met de diverse overheden gemaakt.
In ons kleine, drukbevolkte land bestaan vele natuurontwikkelingsvisies die strijden om voorrang. Mijn conclusie is dat wanneer de mens zelf “natuur” gaat maken, zij onherroepelijk in een vals en pervers scenario terecht komt waar ten koste van die natuur oneigenlijke, vaak puur commerciële belangen gediend worden. De intenties, idealen en argumenten klinken wel heel goed, maar de uitwerking is altijd gebrekkig en in wezen hopeloos. Natuur bestaat helemaal niet in Nederland. Nederland is gewoon een cultuurland. Iedere vierkante centimeter is in cultuur gebracht. Dat bewijzen de talloze Hollandse landschapsschilderijen van de laatste eeuwen. Dat zijn allemaal cultuurlandschappen.

Inktvis

Berkenoog en Zeevonk.

In het park tegenover het Museum Kurhaus Kleve kwam ik twee bijzondere bomen tegen. Naast een bronzen beeld van de kunstenaar Giuseppe Penone, dat een boom in een boom voorstelt, staat een andere bijzondere boom waar ik in het voorbijgaan op gewezen werd. Het is een berk met gelede ogen:



Het zijn geheel andere ogen dan de ogen die ik daarna op de site van Sines tegenkwam http://geertsines.wordpress.com/2011/02/14/duizend-ogen/  .
Deze lijken met houtskool getekend op wit papier:

Een van de bladeren die ik in deze herfst fotografeerde heeft bij nader inzien onmiskenbaar een paar ogen. Geen gelede, mysterieuze ogen, ook geen met houtskool getekende ogen, maar eerder komische ogen:

Op een werkweek met mijn studenten van ArtEZ aan het strand in Bakkum zag ik tegen de avond het schuim van de branding in zee sterk oplichten. Ik was zeer verrast. Een uniek fenomeen, zo dacht ik. Ik had het nog nooit eerder gezien. Toen ik mijn studenten mijn "vondst" meedeelde bleek haast iedereen het fenomeen zeevonk, een alg die een blauwe gloed afgeeft, al te kennen:

Dat is voor mij nog wel de grootste verrassing, dat iedereen alles van berkenogen en zeevonken afweet zonder mij er ooit iets over verteld te hebben. Ik troost mij met de wetenschap dar er in de zee een inktvis leeft die op grote afstand de zeevonk kan waarnemen. Die hoef je helemaal niets te vertellen. Die heeft namelijk een buitensporig groot oog:

   

Kleur de bomen.

.... and Save the Forest.



Boom, Otterloo. 

Voordat je het omheinde terrein van De Hoge Veluwe binnengaat dien je eerst een jaarpas te tonen of een dagkaart te kopen. Als je vervolgens het Kröller- Müller Museum op dit terrein bezoekt dien je deze pas of kaart opnieuw te tonen. Op die pas of kaart staan zelfs 11 voorwaarden voor toegang vermeld waaraan de bezoeker zich strikt dient te houden. Het is eigen aan kunstinstellingen dat er een streng regiem voor toegang geldt. Dit heeft dit onbedoeld als consequentie dat op het moment dat je de drempel van een dergelijke kunsttempel overgaat, ieder object onherroepelijk tot kunstwerk is verklaard. Marcel Duchamp toonde dit al bijna honderd jaar geleden met zijn "readymades" ondubbelzinnig aan. Het onvoorwaardelijk genieten van kunst is hiermee eigenlijk een illusie geworden. Toch is er hoop. Als je op het terrein van de Hoge Veluwe zo maar eens vrij onbekommerd door de “natuur” loopt, kom je behalve grassen, mossen en heide vooral veel bomen tegen. Ik zou een van die bomen wel een “kunstboom” willen noemen, omdat deze mij qua stilering sterk deed denken aan het werk van de Arnhemse kunstenaar Klaas Gubbels. Hij is bekend geworden met het op een poëtische wijze verbeelden van tafels en koffiepotten. Mede om zijn uitspraak: “Als je goed om je heen kijkt, zie je dat alles gekleurd is” recht te doen, zou deze boom beschilderd moeten worden, bij voorkeur in de hieronder afgebeelde kleur. In India worden bomen beschermd tegen het kappen doordat zij door kunstenaars beschilderd worden met prachtige, traditionele en kleurige motieven. Zou er ook een Mondriaanboom of een Van Goghboom bestaan?



Muurschildering Klaas Gubbels, Nijmegen. 



Ai Weiwei

Ai Weiwei.

De Nobelprijs voor de literatuur is dit jaar naar de Chinees Mo Yan (“zonder woorden”) gegaan. De Chinese dissident Ai Weiwei heeft te kennen gegeven dit onverdraaglijk te vinden. Mo Yan wordt gezien als een aangepast figuur die nimmer in conflict kwam met de toenmalige en de huidige machthebbers in China. Dit doet echter niets af aan zijn prachtige verhalen. Ai Weiwei is een alom in de Westerse wereld bejubelde beeldend kunstenaar die strijdt voor een vrijer, democratischer en opener China. Recent parodieerde hij met geboeide handen nog het bekende Koreaanse dansje van Psy. Ai Weiwei is altijd zijn moedige weg gegaan en heeft altijd zijn eigen geldbronnen aangeboord om daarmee zeer indrukwekkende beeldende installaties te maken. Hoewel ik het niet eens ben met zijn kritiek heeft Ai Weiwei wel recht van spreken. Vele Nederlandse kunstenaars lopen weg met de dissident Ai Weiwei. Geen kwaad woord over hem. Dat is merkwaardig. Binnen het sterk geïnstitutionaliseerde kunstklimaat in Nederland zijn de Nederlandse beeldende kunstenaars immers graag vriendjes met de overheid wanneer zij als opdrachtgever, initiator of geldverstrekker de kunstenaars faciliteert. Op het moment dat de overheid moet bezuinigen en deze taken niet meer vanzelfsprekend zijn, wordt zij net zo gemakkelijk weggezet als onbeschaafd, barbaars en vijandig. Hiermee tonen de Nederlandse kunstenaars vooral hun afhankelijkheid van de overheid aan en daarmee ook hun kwetsbaarheid. Laten zij blij zijn dat de overheid bezuinigt en daarmee het enorme contingent aan gesubsidieerde “kunstprofessionals” in de tweede en derde lijn verwijdert, die zelf nog nooit iets kunstzinnigs geproduceerd hebben maar zich jaren lang wel meester hebben gemaakt van het merendeel aan riante overheidssubsidies voor de beeldende kunst. Diverse faillissementen in dit bereik zijn nu aan de orde van de dag. Dat geeft lucht, dat ruimt op. Over Chinese beeldende kunst gesproken: in 2011 waren er in Laren, Den Haag, Scheveningen en Rotterdam prachtige tentoonstellingen te zien van actuele Chinese kunst. Het is even wennen. Waar geld is, is kunst. Wij deden dat in de Gouden Eeuw, de Chinezen doen dat nu.  

Zambezi

Natuur of Cultuur?

Langs de Waal nabij de Theetuinen en Ooi.

Nee, dit is niet de Zambezi in Afrika. Het is gewoon een plek in Nederland waar even voor een moment de illusie van een wilde natuur geschapen is binnen een gigantisch en kostbaar kader van allerlei voorwaarden om langs de Waal en de Rijn nieuw natuurgebied te creëren zonder de veiligheid te land aan te tasten of het vrachtverkeer te water te belemmeren. Ik had erg veel moeite om deze foto te maken omdat iedere keer opnieuw een containerboot het beeld inschoof. Daarna heb ik deze foto nog eens flink moeten bijsnijden om allerlei beeldvervuiling van menselijke aard te verwijderen. Als je bedenkt dat het achtergrondgeluid op deze plek niet is opgenomen en dat ook de vele fietstoeristen niet zijn geregistreerd, is de afbeelding hierboven, die ik geheel kosteloos voor iedereen beschikking stel, het enige, ultieme resultaat van een van de vele miljoenen verslindende projecten om in Nederland “natuur” te willen maken.

Rembrandt



De nieuwe Rembrandt.

Rembrandt van Rijn. Zelfportret.

Rembrandt heeft meer dan 80 zelfportretten gemaakt. Van een van die portretten bezit ik een slechte vervalsing. Dat is de afbeelding hier linksboven. Een leek ziet dat deze is afgeleid van het origineel daarnaast. In zekere zin is er eigenlijk helemaal geen sprake van een vervalsing omdat het kleurige origineel immers nooit bestaan heeft. Het hieronder staande portret, dat gemaakt is door de kunstenaar Harald Vlugt, is onmiskenbaar "Rembrandtesk". Het lijkt nog het meest op Rembrandt van Rijn "De Apostel".  

              

                                                                      Harald Vlugt

Harald Vlugt heeft beslist geen regelrechte kopie willen maken. Wel kun je zeggen dat hij leentjebuur speelde met de zelfportretten van Rembrandt door allerlei bewerkingen los te laten op het "Rembrandteske" portret. Het is een vorm van citeren die volkomen legitiem was in de popart en in het post- moderne tijdskader daarna. Maar je kunt er natuurlijk ook gewoon een doorzichtige truc in zien om het belang als beeldend kunstenaar te vergroten door jezelf te verbinden met een historisch belangrijke kunstenaar. Je kunt zelfs nog een stapje verder gaan en je voorstellen dat een kunstenaar zich in lijn wil plaatsen met de historische grootheden in de beeldende kunst. Een lijn getrokken vanuit het verleden naar de toekomst waarbij de kunstenaar zelf de vanzelfsprekende en onmisbare schakel is. De beeldende kunstenaar Jan Dibbets achtte zichzelf de vanzelfsprekende opvolger van het “Nederlandse Licht”. Het clair-obscur van Rembrandt. Het is zomaar een voorbeeld waarin een kunstenaar zich een plaats in de geschiedenis toeëigent. Er zijn meer voorbeelden. Armando was haast de enige Nederlandse ooggetuige van de Tweede Wereldoorlog en Kiefer eigende zich zelfs het Duitse verleden toe. Het zal nog spannend worden of die plek hen ook gegeven zal worden.

Veiling

Kunst is helemaal niet zo moeilijk.

Marc Mulders.

Onlangs werden in het Notarishuis Arnhem een paar honderd werken uit de failliete boedel van de Kunstuitleen Tilburg geveild. Voor het merendeel betrof het grafisch werk. Als een aanjager werd een "geschilderd" werk van Marc Mulders geveild dat zelfs 10.000 euro opbracht. De vraag is gerechtvaardigd of dit werk ooit echt een uitleenwerk is geweest. Een andere vraag is of dit niet een gemanipuleerd bod is. Het grafische werk van een zeer klein aantal coryfeeën, zoals Carel Visser, Raveel en Van der Heyden ging voor 500 euro. Het overgrote deel van de ingebrachte werken haalde nauwelijks de 50 euro. Een snelle vergelijking tussen de geveilde kunstwerken leerde mij dat de meest simpele werken, die in opbrengst bovengemiddeld scoorden, vaak afkomstig zijn van de meer bekende kunstenaars zoals Jan Cremer, Harrie Gerritz, Armando en Ad Gerritsen. Zij maken beslist geen complexe, onsamenhangende beelden waar het oog geen vat op krijgt en waar de betekenis slechts met moeite te voorschijn komt. Zij maken wel directe, haast naïeve beelden met simpele en herkenbare figuren, vaak nauwelijks meer dan vlekken in zwart, wit en wat primaire kleuren. Kunst die af en toe best spannend en mysterieus mag zijn, maar die toch vooral leuk is. Kunst, daar word je vrolijk van. En dan heb ik Gubbels en Corneille nog niet eens genoemd. 

                                                   jan cremer                          harrie gerritz

                                                      armando                             ad gerritsen 

                                                                               



Goud

De relativiteit van waarde.

In deze tijd van crisis die in toenemende mate voor iedereen voelbaar en zichtbaar wordt valt het op dat er vanuit allerlei hoeken en gaten, vooral in het stedelijke winkelgebied, steeds meer handelaren verschijnen die het familiegoud voor een spotprijs willen bemachtigen van de onnozelen. Gelokt door de goudprijs die nu torenhoog is, zijn de onnozelen bereid om voor vaak nog minder dan een kwart van de actuele goudprijs hun goud te verkwanselen. Hoe is dat toch mogelijk? Te meer als je bedenkt dat voor al deze sieraden en voorwerpen door de ouders, geliefden en verwanten van diezelfde onnozelen ooit het meervoudige van de toen geldende goudprijs is betaald. Hoewel goud een bijzonder emotioneel geladen product is, zou de overheid juweliers moeten verplichten bij de verkoop van sieraden het gehalte aan goud in grammen duidelijk te vermelden tezamen met de actuele goudprijs. Voor een ander emotioneel geladen product, in dit geval de beeldende kunst, speelt het gehalte aan materialen dat voor een kunstwerk is ingezet voor de waarde bij verkoop ervan eigenlijk geen enkele rol. Er bestaat ook helemaal geen actuele kunstprijs. Daar gelden weer geheel andere criteria* voor de waarde van het kunstwerk. Daar geldt vooral wat de gek er voor geeft. Ik kocht recent een aantal werken op een veiling die afkomstig waren van een failliete kunstuitleen voor nog minder dan 5% van de prijs die de kunstlener toen bij een eventuele aankoop van het werk had moeten betalen. De overheid speelde hierbij een uiterst marktverstorende rol door enerzijds volstrekt arbitrair de verkoopprijzen te bepalen en anderzijds subsidies te verstrekken voor de aankoop ervan. Het is wrang om te constateren dat de ingelijste kunstwerken die ik kocht zelfs nog goedkoper zijn dan de lege lijsten die ik nu in de handel kan kopen. 

* In mijn toekomstige artikelen zal ik deze criteria verder toelichten.



Superbirds

Slimme vogels.

Tolkamer.

Het is iedere keer weer verbazingwekkend hoe vogels zich aanpassen aan onze technologische wereld en binnen die hectische wereld veilige rustplaatsen vinden. Of dat nu op het snijpunt van een horizontale en een verticale lijn is, of als middellijn van een cirkel zoals in het beeld hieronder:

    Nabij Pannerden.

Drie-eenheid

Een moderne triptiek.

AVR/ A12/ IKEA.

De AVR vuilverbrander in Duiven is een dominant gebouw in het rivierenlandschap even ten zuiden van Arnhem. Naar gelang de verschillende standpunten en de weersomstandigheden toont het gebouw zich ieder uur en iedere dag, jaar op jaar, anders in kleur, toon en sfeer. Net zoals de prachtige impressionistische schilderijen van de kathedraal van Rouen door Monet kan dit gebouw als een model dienen voor een haast oneindige serie foto’s, schilderijen of tekeningen. De vuilverbrander ligt pal langs de A12, de snelweg die Nederland halveert vanaf Den Haag langs Utrecht en Arnhem naar de Duitse grens. Ter hoogte van de vuilverbrander aan de andere zijde van de A12 bevindt zich een grote blauwe blokkendoos, dat is het woonwarenhuis Ikea Duiven met een recent verdubbeld vloeroppervlak voor het parkeren en de verkoop van nieuwe spullen. Deze drie zeer nabijgelegen plekken hebben met elkaar gemeen dat zij extreem hoog scoren wat betreft economische activiteiten zoals spullen in– en uitvoeren, spullen kopen en spullen weggooien. De cyclus van het leven, sommigen zeggen zelfs dat het zoveel mogelijk produceren en consumeren de lotsbestemming is van de mens, wordt in deze moderne triptiek genadeloos zichtbaar. Het is onmiskenbaar een bijzondere, haast sacrale plek voor bezinning en reflectie op ons verleden en heden en vooral ook op onze toekomst. 

Industrieel erfgoed

Een paal.

Nabij Pannerden

In het vlakke Hollandse landschap zijn vele objecten opgericht om ons land te beschermen en te benutten. Duinen, terpen, dijken, molens, keringen, linies, wallen, hefbruggen, kerktorens, zendmasten, fabriekspijpen en niet te vergeten de Euromast. Langs de Rijn nabij Pannerden kwam ik deze paal tegen die ooit deel uit maakte van een veel grotere installatie waarmee op die plek de klei voor de baksteenindustrie werd gewonnen. Technisch gezien is deze installatie ooit fantastisch ontworpen voor de vereiste functies. Het veld is inmiddels uitgeput. De paal leidt sindsdien een eigen leven. Het heeft een lijf, een kop en armen. Met enige goede wil kun je er een kolossaal insect in zien of er een andere figuratieve associatie mee hebben. De vraag is: laten we die paal staan, breken we hem af of vragen we Hennie van der Most om er iets moois en spannends mee te doen?    

Natuur

Vleespaarden.

Nabij Pannerden.

Waar de uiterwaarden van de rivieren Rijn, Waal en IJssel binnen de randvoorwaarden van veiligheid, ecologie en economie voor een deel worden teruggegeven aan de natuur ontstaan er optisch gezien gevarieerde en pittoreske plekken. Deze lijken weliswaar op natuur maar zijn dat in de verste verte natuurlijk niet. Ook deze plek nabij Pannerden voldoet daar niet aan. Het is gewoon een weiland met vleespaarden. Omdat het weiland grenst aan een beschermd "natuur"gebied ontstaat er toch iets moois. Waar zowat iedere vierkante centimeter in Nederland gecultiveerd is kan iedere plek die de Nederlander een beetje vrij en open laat net even wat ruimte geven voor mooie dingen. Paarden in de schaduw onder de bomen. Dat beeld is voor mij al goed genoeg. Toch hoop ik dat het niet meer lang zal duren tot ik in het buitengebied een foto kan maken die kan wedijveren met De Stier van Paulus Potter.

Beffen (2)

Onschuldig Raam

Het is interessant om hits en reacties te krijgen op de artikelen die ik over de kunst in deze blog schrijf. De meeste hits en reacties krijg ik op een artikel met de titel “Beffen”. Blijkbaar scoort een controversiële titel erg goed en genereert daarmee extra dataverkeer. Dit is immers ook het verdienmodel van de moderne media en het is verleidelijk om daarin mee te gaan en de inhoud van de artikelen daarop af te stemmen. Het kerkraam hierboven werd mij door een lezer toegezonden. Ik ken het raam zelf niet. De oprechtheid en onschuldigheid waarmee dit raam ooit gemaakt moet zijn, kan met de kennis van de kwalijke praktijken binnen de katholieke kerk niet meer op diezelfde manier gezien worden. Dat is jammer. Het beeld zelf is niet veranderd. De interpretatie van dit beeld echter wel. We zien wat we willen zien.  

Vooroordeel

Monte Sibilla (Italië).

Als je met een auto een zeer smalle grindweg van zo'n 10 kilometer lengte afrijdt op de Monte Sibilla in Italië, een berg van meer dan 2000 meter hoogte, en er glijdt halverwege over het losse grind een andere auto van de achterzijde bij je naar binnen terwijl je net van te voren met je medepassagiers hebt gecommuniceerd dat de auto die achter je rijdt van een Nederlander is en wanneer die van een Italiaan zou zijn geweest je hem onmiddellijk voorgelaten zou hebben, stel je jezelf toch een aantal vragen waarom je dat nu eigenlijk denkt. Die Nederlander hield tot halverwege keurig afstand, zo zag ik in mijn spiegel, en zou in het restant van de afdaling ook wel afstand blijven houden, zo was mijn gedachte. Nederlanders zijn immers betrouwbare, rationele mensen. Daar kun je van op aan. Dit ondanks het feit dat ik wist dat de bestuurder na een inspannende bergwandeling bij het bergstation op de top nog een flinke fles bier had gedronken. Dit ondanks het feit dat er met name bij de "achtervolger", toch iets van een wedstrijd kan ontstaan over wie het snelst een berg kan afrijden. Dit ondanks het feit dat mijn dochter die op de achterbank zat, net even voor de aanrijding zei dat de auto achter mij verraderlijk dichtbij kwam. Gelukkig raakte niemand gewond. Had ik maar geluisterd. Nog beter: Had ik die Nederlander eerder maar voorgelaten. 
Nu houd ik veel van kunst. Het confronteert, relativeert, zet je op het verkeerde been, verrast, lenigt de geest, nodigt je uit tot introspectie en nog veel meer van die dingen. Je zou bijna gaan denken dat de kunst al je vooroordelen zou kunnen wegnemen. Niets is minder waar. Kunst leert je niets over het leven. Laat staan over vooroordelen. Maar misschien is dat ook weer een vooroordeel.     

Horizon

Een alledaags beeld.

Gezicht op Emmerich am Rhein 2012.

Een grote verscheidenheid aan allerlei verticaal gerichte objecten is zichtbaar in dit beeld van een horizon. Op de een of andere manier lijkt de hybride staat waarin onze alledaagse leefomgeving zich toont in al haar contrasten, onsamenhangendheden en irrealiteiten, meer de “normale” werkelijkheid te vertegenwoordigen dan de haast "naïeve" voorstelling die de mens van de werkelijkheid maakt vanuit haar noodzaak om die complexe omgeving te begrijpen en te ordenen. Deze naïeve voorstelling van wat een voor haar normale omgeving is, bestaat vooral uit duidelijk afgebakende en te benoemen grootheden zoals stad, land, huis, tuin, weg, hek, boom, bloem, dier, lucht, aarde, weg, rivier, etc. Je zou het een overlevingsstrategie kunnen noemen om je te wapenen tegen een wereld die steeds afstandelijker, gekker en onbegrijpelijker wordt. Het merkwaardige is dat wanneer je een "normale" wereld wilt afbeelden je behoorlijk onrealistisch zelfs surrealistisch te werk dient te gaan. Omgekeerd bestaat er veel realistische kunst die je eerder naïef zou kunnen noemen.

Robot

Sturing of toeval?

Robot. Tekenmachine IV, tekening 5, 150 x 275 cm.

Als je zomaar een aantal snel roterende koolstofstiften loslaat op een vel papier krijg je gewoonweg chaos. Mocht er dan toch iets van een afbeelding ontstaan, zou je dit met recht een toeval kunnen noemen. Als je van te voren een globale structuur verzint, waarbij de stiften het papier op bepaalde plekken harder en vaker raken zullen er op die plekken donkere vlekken, stippen en lijnen ontstaan. Die structuur kan bijvoorbeeld bestaan uit een vooraf gekozen figuratieve of meetkundige vorm. Je stuurt dan als het ware naar een afbeelding toe. In de hierboven staande afbeelding was het de opdracht aan de tekenmachines met roterende stiften om een “mensfiguur” te tekenen. Dat de machines vervolgens zelfstandig aan het werk zijn gegaan om die mensfiguur te tekenen met als resultaat dat zij er in mijn perceptie een onvervalste robot van hebben gemaakt, is op haar beurt weer een toeval te noemen. Sommige mensen geloven helemaal niet in het toeval. Zij geloven in een Masterplan, het Lot of het Creationisme. Zou er dan toch een sturende hand bestaan die graag robots wil tekenen? Ik geloof daar helemaal niets van.

Waarnemen

Ras gesigneerd. (w.sch.) Dr. P.H.J.J. Ras.
Huizen in Landschap -doek- 55 x 75 cm.

Ik bezit meerdere werken van Ras gesigneerd (toegeschreven aan dr. P.H.J.J. Ras, entomoloog). Het heeft mij verwonderd dat een entomoloog die binnen zijn vakgebied met de grootste precisie de verschijningsvormen van allerlei kleine beestjes heeft waargenomen en gedocumenteerd, weliswaar als amateur, zowel tijdens als na zijn werkzame leven, zeer vlot geschilderde, sterk geabstraheerde landschappen heeft gemaakt. Op het internet kun je onder andere de gedigitaliseerde notulen van de jaarlijkse vergaderingen van de Vereniging voor Entomologie vinden: http://www.archive.org/stream/tijdschriftvoore24188081nede/tijdschriftvoore24188081nede_djvu.txt

Je waant je dan even in een andere wereld. Op deze vergaderingen deelden de wetenschappers elkaar mee welke nog onbekende soorten zij op hun verre reizen in de natuur hadden gezien en met de grootste zorgvuldigheid hadden beschreven. Nu heeft de kunst met de wetenschap gemeen dat zij sterk hecht aan de zuivere waarneming. Je kunt zowel zeer gedetailleerde waarnemingen doen als meer het totaal beschouwen. Het aardige bij Ras is nu dat hij vanuit beide visies kon werken. Met een paar levendige, suggestieve toetsen en met een minimum aan kleur, wist hij op een treffende wijze een totaalbeeld neer te zetten.





Vervalsen

Rembrandt zelfportret.

Op een veiling kocht ik onlangs voor een paar euro een werk dat een zelfportret van Rembrandt voorstelt. Het is ingelijst in een mooie donkere lijst. Aan de achterzijde van deze lijst vond ik een brief, gedateerd 14 december 1958, waarin de directeur van het Provinciaal Overijssels Geschiedkundig Museum te Zwolle, de heer Joh. W. Schotman, een zeer uitvoerig antwoord geeft op de vraag van de toenmalige eigenaar van dit werk, de heer Tjeenk Willink, om te onderzoeken of dit werk een origineel is. Het antwoord is ondubbelzinnig. Het gaat hier om een vervalsing. Het is een overgeschilderde kleurenlitho. Waarschijnlijk heeft de eigenaar dus veel te veel voor het werk betaald. Dat komen we verder niet te weten. Wel schrijft de directeur in zijn brief: “ Een illuzie…..en wat doet het er toe? Is het werk niet even boeiend, op papier, op doek of als projectie op een scherm?”. Hiermee verwijst de directeur in zijn brief impliciet naar Walter Benjamin, die al in 1936 een boek heeft geschreven getiteld: The Work of Art in the Age of Mechanical Reproduction. Iedereen zou zonder ook maar enige rooie cent een kunstwerk moeten kunnen bezitten. Een reproductie of kopie van een kunstwerk was daarvoor al goed genoeg. Dat is natuurlijk onzin. Ik geloof niet dat dit een troost is voor alle kunstverzamelaars die ooit met eigen geld een vervalst werk gekocht hebben. Het blijft daarom oppassen met al die kleurenlitho’s van grote meesters als Dali, Arp en Picasso en met al onze eigen "helden" zoals Corneille, Brood, Heijboer en Gubbels die tot op heden voor echt verkocht worden. Het is regelrechte oplichting. Kunstliefhebbers zouden beter kunnen investeren in jonge, goedkope en authentieke  kunstwerken. 

Innovatie

Is dat nu conservatief of progressief?

Installatie Camera Obscura, Nijmegen.

In het Hooghuis in Arnhem bouwde ik ooit een installatie met televisies voorzien van lenzen. Een soort veredelde camera obscura, die talloze beeldfragmenten projecteerde op alle wanden van de ruimte. Het was fantastisch om hiermee onder andere een videoclip van de Bangles, “Walk like an Egyption” gesplitst in honderden beeldfragmenten op het keiharde ritme van het geluid te horen en te zien. Om mijn primitieve techniek te verbeteren heb ik daarna zonder enig resultaat vele verzoeken aan Philips gedaan om te mogen experimenteren met haar nieuwste video en lcd producten. Afgezien van het feit dat Philips internationaal fantastisch presteert door tot op heden haar businessmodellen voortdurend en adequaat bij te stellen, heeft het mij toendertijd verbaasd dat zij nimmer beeldende kunstenaars uitnodigde om deel te nemen in de ontwikkeling van haar producten. Ik herinner mij dat de medewerkers van het NatLab van Philips begin jaren ’80 dit best wel zagen zitten, maar bij een managementlaag net daar boven was het einde verhaal. Dit terwijl concurrent Sony al in de jaren eind ‘70 om marketingredenen volop investeerde n het innovatieve imago van haar producten door onder andere Amerikaanse dienstweigeraars die tijdens de Vietnam oorlog naar Europa waren uitgeweken te faciliteren met haar state of the art producten en hen toen regelmatig lieten overvliegen naar Japan voor de laatste updates. Toen wij in Europa nog niet meer dan simpele overvloeidia’s maakten, kwamen deze jongens uit Japan terug met de nieuwste elektronica. Ik herinner mij Jack Moore, die toen in Arnhem woonde en werkte. Waanzinnige, snelle videobeelden op het ritme van het geluid. Zijn couscous was trouwens ook subliem. Ik vond toen dat Philips een grote kans miste. Zij was weliswaar zeer innovatief maar in mijn beleving ook zeer conservatief. Achteraf, nu ik meer afstand heb, begrijp ik pas dat het begrip innovatie niet altijd hoeft samen te vallen met de term progressiviteit. Als steeds meer mensen ouder worden en ook steeds meer kwaliteit van leven wensen zal daar omheen een steeds groter netwerk moeten worden gebouwd. De elektronica daarvoor bouwt Philips. Dat is zowel innovatief als conservatief. Dat heeft Philips heel goed gezien. Toch blijft het een beetje knagen. Er zijn ook nu hele goede jonge kunstenaars die graag zouden willen participeren in experimentele onderzoeksprogramma's van het bedrijfsleven. 

Voorkennis

Een schoolfoto.



Zonder enige voorkennis kun je in deze foto toch veel lezen. Het is onmiskenbaar een klassenfoto. Het geeft daarmee een context en vooral ook een beeld van de tijd. Bijvoorbeeld over de mode in kleding en haardracht of over het aantal, de sekse of de opstelling van de personen. Op de foto staan een oudere heer, 6 meisjes en 24 jongens. De leerlingen op de foto zijn ordelijk in 3 rijen geplaatst. De heer links is waarschijnlijk de docent en staat op een belangrijke plek vooraan, even los van de groep. een tegel vanaf het gat links. De meisjes staan samen op de eerste rij en worden links en rechts aangevuld door twee jongens die gespiegeld staan. Daarachter staan op de tweede en derde rij alle andere jongens. Wat je in deze foto nauwelijks kunt lezen, is de plek waar deze foto genomen is. Het lijkt waarschijnlijk dat het de school is waar deze leerlingen ook studeerden. Niets is minder waar. Deze schoolfoto is gemaakt in 1967 van de klas HBS 5B van het Katholiek Veluws College in Apeldoorn. Ik zat in deze klas. Dit is niet de plek waar wij gestudeerd hebben. Dat was een simpel houten noodgebouw elders. Deze foto is genomen op de trap van de entree van de nog in aanbouw zijnde nieuwbouw van de school. De plek die ons ooit beloofd was om af te studeren. Een goede beschouwer zou echter, ook zonder die informatie, direct gezien hebben dat de locatie op deze foto niet helemaal klopte. Linksboven op de foto is immers een steigerpaal en een reflectie van een stellage in het glas te zien en zowel links- als rechtsonder op de foto een diep gapend gat. Ook een gewone schoolfoto is net als een kunstwerk een beeld met allerlei lagen en betekenissen. Om je in een museum te helpen bij het kijken naar kunst wordt er door de educatieve dienst vaak een uitleg gegeven. Je kunt dan de uitleg bij een tentoongesteld kunstwerk lezen en daarna het beeld daarop bevragen. Je kunt ook eerst naar het beeld kijken en daarna je ervaring toetsen aan de uitleg bij het kunstwerk. Educatieve diensten zijn eigenlijk overbodig. Het beste is om zelf te leren kijken.  

Gewoon

Ceci n’est pas un concombre.

Deze tijdelijke installatie aan de gevel van het pand van de Melkfabriek Den Bosch was opgebouwd uit komkommers, koperdraad, speakers en miniversterkers. Het geheel werkte gedurende een aantal dagen als een verrassende doch chaotische middengolfontvanger. Zonder de subsidiegelden van de diverse overheden zou dit bijzondere project waarschijnlijk niet hebben plaatsgevonden. Of dit project ook werkelijk een kunstwerk was dat iets waardevols bijdroeg aan het culturele klimaat in de stad en omgeving, zal waarschijnlijk nooit duidelijk worden. Feit is wel dat haast iedere bezoeker van het festival deze installatie als iets volstrekt vanzelfsprekends ervoer, terwijl daarvoor geen enkele aanleiding was door de uiterst merkwaardige configuratie van deze radio-ontvanger. Hoe kan zoiets raars toch werken? Blijkbaar nemen we het allemaal voor lief.

Om die verbazing te beleven verlang ik wel eens terug naar de tijd van het eerste vliegtuig en de eerste auto, trein, zeppelin, film of foto. Dat had ik graag eens willen meemaken. Kunst en wetenschap hebben altijd nauwe, hartelijke relaties onderhouden. Helaas is het nu de tijd van het Higgsdeeltje. Dat zie je helemaal niet, dat kun je alleen maar indirect aantonen met uiterst ingewikkelde proefopstellingen en berekeningen. Als die wereld haast niet meer zichtbaar is voor een wetenschapper, laat staan voor een eenvoudige kunstenaar, moet dat onontkoombaar consequenties hebben voor de moderne beeldende kunst. Ging het vroeger nog over zichtbare aspecten als licht, kleur, toets, thema, stijl of compositie, hoe schilder je nu in godsnaam een niet- of antideeltje dat zich helemaal niet netjes houdt aan de wetten van onze zichtbare werkelijkheid? Kunst en wetenschap lijken hier verschillende wegen te gaan. Voor de beeldende kunst lijkt het "hier en nu" , het persoonlijke, subjectieve, alledaagse en zelfs banale steeds meer bepalend en leidend te worden.    

Beelddragers

In- en uitzoomen.



Deze twee afbeeldingen zijn details uit scans van twee verschillende geschilderde landschappen. Deze details zijn vervolgens sterk vergroot. Daardoor zijn er nieuwe, zelfs haast surrealistische landschappen ontstaan. Je had diezelfde landschappen natuurlijk ook eerst met eigen ogen van dichtbij en daarna van veraf kunnen bekijken. Toch zou dat weer een geheel ander beeld van deze landschappen hebben opgeleverd. Dat is wonderlijk. De landschappen zelf zijn in beide gevallen immers niet veranderd. Blijkbaar speelt de wijze waarop we beelden reproduceren daar een grote rol in. In de hier bovenstaande landschappen is niet alleen ingezoomd op het beeld maar tegelijkertijd ook op de beelddrager zelf, in dit geval een verflaag, een soort minireliëf dat door het licht van de scanner wordt afgetast en daarmee een bijzonder karakter krijgt dat pas zichbaar wordt in een vergroting.

WNCW

Vorm en inhoud.

Weerstandsvervangers van een Organische Radio.



Orgrads zijn organische radio-ontvangers die in fysiek opzicht allerlei vormen kunnen aannemen. Ieder materiaal van welke aard dan ook kan ingezet worden bij deze ontvangers op voorwaarde dat dit materiaal de elektrische waarde substitueert van een industrieel component dat zij vervangt. Zo heeft in de hierboven staande Orgrad ieder onderdeel een eigen weerstandswaarde. Dit geeft oneindig veel mogelijkheden voor de vormgeving van een apparaat waarbij vorm en inhoud iedere keer opnieuw eendrachtig samenwerken om er samen iets unieks van te maken. Die vrijheid is echter maar schijn. Met de huidige geavanceerde elektronica is er geen enkele directe relatie meer tussen vorm en inhoud. Een internet- radio kan werkelijk iedere vorm aannemen. Zelfs een onzichtbare. Iedere virtuele vorm kan op termijn gewoon driedimensionaal geprint worden. Bij een van de meest interessante internet radiozenders op dit moment gaat het niet om een vorm, maar vooral om de inhoud. Dat is een fantastisch goede programmering: WNCW http://www.wncw.org/   

Ontgrenzen

Appletree Orgrad.

Appletree Orgrad, Haarlemmermeer.

In de Haarlemmermeer bouwde ik ooit een drietal metershoge luidsprekers om subtiele, zwakke radiosignalen uit de regio Schiphol op te vangen. Deze luidsprekers maakten deel uit van een elektrisch systeem dat verbonden was met de appelbomen in de Olmenhof en dat moeite deed om signalen uit de lucht op te vangen. Ik heb er toen ook geluidsopnamen van gemaakt. Het geluid verschoof van de ontvangst van koortjes uit de Oekraïne, strotzangers uit Mongolië tot allerlei lokale zenders in een onvoorspelbare, soms overstuurde, soms geluidsarme, volstrekt grillige geluidsmix. Ik ben geenszins een authentieke radioamateur maar ik verbaas mij er iedere keer weer over dat zoiets mogelijk is. Dat ik iets kan horen dat mijlenver van mij vandaan is. Het lijkt dat haast niemand dit gevoel meer deelt en de nieuwe technologieën als vanzelfsprekend omarmt waarbij tijd, plaats en afstand technisch gezien geen enkele onderscheidende rol meer spelen. De betekenis en de gevolgen van die ontgrensde wereld kunnen en mogen niet onderschat worden.

Plofkip

Detail installatie batterijkip.  

Installatie NAAA Nijmegen

In samenwerking met de NAAA heb ik in het begin van de 90-tiger jaren in de Hollandsche Spoorweg in Nijmegen een installatie uitgevoerd op basis van een foto van Aljen van Dijken waarbij hij de batterijkip in al haar ontreddering genadeloos heeft geportretteerd. Die foto toon ik hier niet. Het was een bijzondere installatie, zowel onthutsend en wrang als esthetisch, met gemotoriseerde racekippen en zwevende eieren. De tentoonstelling vond plaats tijdens de Vierdaagse van Nijmegen. Het is waarschijnlijk dat weinigen de tentoonstelling bezocht hebben. Nu, meer dan 20 jaar later, is de “plofkip” als opvolger van de "batterijkip" plotseling actueel en zeggen de supermarkten, gedwongen door heel veel mediageweld vanuit de groene lobby, die niet meer in te kopen. Je zou hierin een bewijs kunnen zien dat het goede in de mens uiteindelijk toch overwint. Dat onze tentoonstelling daar een bijdrage aan heeft geleverd waag ik ernstig te betwijfelen. Kunst is immers niet bedoeld om de wereld te verbeteren. 

Klankgedicht

Jaap Blonk.

 

Ooit ontving ik op een van mijn experimentele radio’s die ik in het atelier bouwde een gesproken klankgedicht van Jaap Blonk. Ik had toen nog nooit van hem gehoord maar ik heb deze uitzending direct opgenomen omdat ik erg verbaasd was over het feit dat ik zo iets bijzonders hoorde op mijn experimentele radio-ontvanger. Ik wist dat mijn ontvangers zeer verrassend afstemden op onbekende zenders maar dat zij ook de inhoud van die zenders zouden kunnen beïnvloeden met dit bijzondere, niet alledaagse geluid was toch echt een stap te ver. Het moet gewoon toeval zijn geweest. Dit neemt niet weg dat "vastgelegd" geluid op een of andere drager bij het weergeven daarvan in een gegeven ruimte toch veranderbaar en beïnvloedbaar kan lijken door de plaats van de luisteraar in die ruimte. Hierbij spelen reflectie en interferentie van het geluid onder andere een rol. Die ervaring heb ik vaak gehad bij het maken van experimentele geluidsinstallaties in het atelier. Ik heb dat een paar jaar gedaan. Studenten vroegen mij toen wel eens: "doe je nog wel eens wat"? Ik antwoordde dan dat ik rondjes liep in het atelier. Dat klinkt wat merkwaardig maar het is een bijzondere ervaring om geluid te beïnvloeden, enkel door iets van plaats te veranderen.

Grenzen

Brontoceiver Enschede.

Brontoceiver TU Twente

Afgebeeld van boven naar beneden zijn een condensator, een luidspreker en een weerstand. Het zijn onderdelen van een radio- ontvanger die ik samen met Richard Rasker bouwde in het kader van de Tart-manifestatie op het terrein van de TU Twente waarvan de onderdelen zo groot en natuurlijk mogelijk moesten zijn. Het leverde een apparaat op dat weliswaar visueel interessant was maar functioneel volstrekt instabiel. Ook al weet je dat een dergelijk apparaat niet of slechts moeizaam zal werken, het blijft, zowel vanuit de kunst als de wetenschap een uitdaging om de grenzen te blijven opzoeken. Dit geldt bijvoorbeeld ook het Perpetuum Mobile, dat bewezen onmogelijk is, maar interessant genoeg blijft om nieuwe constructies daarvoor te bedenken in het licht van recente technische ontwikkelingen op het terrein van energievraagstukken. Ik fiets graag op mijn racefiets. Bij een stip op de horizon ga ik iets harder. Ik heb het er eens met Peter Winnen over gehad. Die stip op de horizon is tegenwoordig een bejaarde op een elektrische fiets die, ook voor hem, nog slechts met moeite in te halen is. Die bejaarde gaat met de verbeterde techniek alleen nog maar harder fietsen. Een belangrijke vraag daarbij is waarom bejaarden eigenlijk zo hard moeten fietsen. Zouden zij niet meer gebaat zijn bij een wat langzamer tempo, in overeenstemming met hun afnemende reflexen zodat zij details van hun omgeving iets beter kunnen opnemen en daarvan ook kunnen genieten? Schiet hier de techniek zijn doel niet voorbij? 

Simpel

Ogenschijnlijk identiek, toch verschillend.

Tekenmachines Apollohuis Eindhoven 1995

Deze installatie bevat ongeveer 80 tekenmachines. Iedere tekenmachine bestaat uit een simpele driepoot van betonijzer, een dubbele draad vanuit de top, een batterij, een zwakstroom motor, en een krijtstift. De tentoonstelling in het Apollohuis duurde een maand  waarbij iedere week de lege batterijen en het volgetekende papier vervangen werden. De machines maakten daarna in ongeveer 3 uur weer nieuwe cirkelvormige tekeningen op papier tot de batterijen leeg waren. De roterende stiften stuiterden, gleden, sleepten, tikten, dansten, draaiden, botsten of bewogen zich op talloze andere manieren over het papier. Hoewel ogenschijnlijk identiek, maakte iedere machine iedere keer opnieuw een unieke afbeelding als gevolg van onderlinge, zeer kleine verschillen in hoogte, lengte, voeding, stand, oppervlak of wrijving. Zelfs het Nederlandse bedrijf ASML haalt als beste ter wereld niet de 100 % .